Τρίτη 26 Μαΐου 2009

29. ΤΟ ΡΗΜΑ

Το θεμέλιο μιας πρότασης είναι το υποκείμενο (=αυτό που βρίσκεται από κάτω). Η δεύτερη σημαντικότερη λέξη μέσα στην πρόταση είναι το ρήμα. Το ρήμα δείχνει την ενέργεια που εκτελεί ή δέχεται το υποκείμενο.
Το συνηθέστερο ρήμα είναι το συνδετικό. Λέγεται έτσι γιατί συνδέει το υποκείμενο με ένα γνώρισμα ή μια ιδιότητα, το κατηγορούμενο. "Ο Γιάννης είναι ψηλός῾ "Η Άννα φαίνεται άρρωστη". Το γνώρισμα αυτό συνδέεται με το υποκείμενο μόνο για τις ανάγκες της πρότασης και δεν έχει πιο μόνιμο χαρακτήρα οπότε θα ήταν μόνιμος προσδιορισμός στο υποκείμενο. Διακρίνετε τη διαφορά: "σπουδάζω γιατρός" – "ο θεράπων γιατρός εγχείρησε τον ασθενή." Τα συνήθη συνδετικά ρήματα είναι: είμαι, γίνομαι, διατελώ, αποκαλούμαι, ονομάζομαι, προσαγορεύομαι, θεωρούμαι, φαίνομαι, εκλέγομαι.

Το δεύτερο συνηθέστερο ρήμα είναι το μεταβατικό ρήμα. Αυτό εκφράζει μια ενέργεια την οποία εκτελεί το υποκείμενο. Αν το αποτέλεσμα της ενέργειας μεταβαίνει σε ένα και μόνο αντικείμενο, το ρήμα λέγεται μονόπτωτο. "ο παίκτης κλώτσησε τη μπάλα". Αν η ενέργεια μεταβαίνει σε δύο αντικείμενα, το ρήμα ανήκει στα δίπτωτα. " έδωσα λουλούδια στη μητέρα".

Μια άλλη ομάδα ρημάτων είναι τα αμετάβατα: δεν περιέχουν δράση και έτσι καμιά ενέργεια δε μεταβαίνει σε κανένα αντικείμενο: κοιμάμαι.
Η ανάλυση που προηγήθηκε αφορά στο επίπεδο της δομής (συντακτικό).

Σε επίπεδο μορφής (γραμματική) τα ρήματα χωρίζονται σε ενεργητικά, μέσα, ουδέτερα, παθητικά, αποθετικά.
Ενεργητικά: ο δράστης της ενέργειας παράγει κάποιο έργο (που μεταβαίνει στο αντικείμενο): ζωγραφίζω, διαβάζω.
Τα Μέσα ρήματα χωρίζονται σε Αυτοπαθή, Πλάγια & Δυναμικά.
Μέσα Αυτοπαθή: την ενέργεια εκτελεί το υποκείμενο και το αποτέλεσμα το υφίσταται το ίδιο το υποκείμενο: λούζομαι, γυμνάζομαι, ντύνομαι.
Μέσα Πλάγια: την ενέργεια εκτελεί κάποιος άλλος και το αποτέλεσμα επιστρέφει στο υποκείμενο. Σπάνια χρησιμοποιείται στα νέα ελληνικά: "πορίζομαι χρήματα", αλλά ήταν συχνό στα αρχαία ελληνικά: "ναυπηγούμαι τριήρεις", "ποιούμαι οικίαν" και χρησιμοποιείται και στα αγγλικά (causative form: I have my hair cut.)
Μέσα Δυναμικά: πολύ συχνό στα αρχαία ελληνικά, το υποκείμενο εκτελεί την ενέργεια με όλες τις δυνάμεις του! (προφανώς έχει ενεργητικό χαρακτήρα αλλά δημιουργεί μεγαλύτερη έμφαση από το απλό ενεργητικό ρήμα) : αιτούμαι, πολιτεύομαι, πρεσβεύομαι.
Ουδέτερα ρήματα: δεν δηλώνουν κάποια ενέργεια, αλλά κάποια κατάσταση: κοιμάμαι, ξεκουράζομαι, κείτομαι.
Παθητικά: είναι το αντίστροφο του ενεργητικού ρήματος, το υποκείμενο υφίσταται τη ρηματική ενέργεια η οποία εκτελείται από το ποιητικό αίτιο: "το φαγητό ψήνεται", "ο πίνακας ζωγραφίζεται".
Αποθετικά: είναι ρήματα που κλίνονται στην παθητική φωνή μόνο, δεν έχουν καθόλου ενεργητική φωνή (την έχουν «αποθέσει») αλλά έχουν ενεργητική διάθεση. Στην πραγματικότητα είναι μέσα δυναμικά ρήματα που πιθανότατα εξαιτίας της ευρύτατης χρήσης τους ως δυναμικών έχασαν την ενεργητική φωνή τους (αφού έπεσε σε αχρηστία): υπαινίσσομαι, επιμελούμαι, υποψιάζομαι, αντιλαμβάνομαι.
ΠΡΟΣΟΧΗ: αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο σε ενεργητική σύνταξη:
"επιμελούμαι το ορφανό", "υποψιάζομαι το γείτονα", "αντιλαμβάνομαι την απάτη".
ΔΕΝ μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε παθητική σύνταξη: το ορφανό επιμελείται από εμένα?! Ο γείτονας υποψιάζεται από εμένα?! Η απάτη αντιλαμβάνεται από εμένα?!
Αν δε θέλουμε ενεργητική σύνταξη, πρέπει να καταφύγουμε σε περίφραση: "το ορφανό τυχαίνει επιμέλειας", "ο γείτονας εγείρει υποψία", "η απάτη γίνεται αντιληπτή".

αν θέλετε να δοκιμάσετε τις δυνάμεις σας, ιδού...

2 σχόλια:

phakademy είπε...

Ντιαρέστατε Ρηματολόγε,
μήπως θυμάσαι τους χρόνους του
Α Π Ε Χ Ω

NickTrem είπε...

απέχω
απείχον
αφέξω & αποσχήσω
απέσχον
απέσχηκα
απεσχήκειν
(το πέτυχα?)

ή μήπως σωστότερα:
ΝΔ
ΠΑΣΟΚ
ΝΔ
ΠΑΣΟΚ
Παραλία?